Senentxu Lanceros-Méndez: "Iraultza bioteknologikoa, ingurumenekoa eta digitala bultzatzen laguntzen ditugu"

Senentxu Lanceros-Méndez BCMaterials-eko zuzendari zientifikoa da 2018tik. Sei urte hauetan, BCMaterialsek hazkunde esponentziala izan du ekoizpen zientifikoari, ikerlariei eta finantzaketari dagokienez. 2022-2025eko Plan Estrategikoa amaitzear zegoela, elkarrizketa honetan BCMaterialen egungo egoera eta zentroaren etorkizuneko erronkak aztertzen ditugu Lanceros-Mendezekin.

Nola definituko zenuke BCMaterialen egungo unea, bai ekoizpen zientifikoaren aldetik, bai zentroaren egituraren aldetik?

Une gozo batean bizi gara. Gure ekoizpen zientifikoa asko hazi da azken urteotan. Baina horrek ez du garrantzi berezirik. Garrantzitsuena da asko hobetu dela inpaktuari dagokionez, bai argitalpen-aipamenen bidez neurtuta, bai berrikuntza zientifikoa egin dugun esparruen bidez. Horrela, BCMaterials oso ikerketa zentro ona bihurtu da, ekarpen zientifiko garrantzitsuak eginez.

Garai gozoak ere badira, datorren urtean Plan Estrategikoa amaituko delako. Plan honek BCMaterialen behin betiko sendotzea ekarri du, bai ikertzaile kopuruari dagokionez, bai ikerketa-lerro eta -arlo guztietarako ikerketa-azpiegitura egokiari dagokionez. Benetako eragina duten proiektu asko egiten ari gara, bai ezagutza zientifikoa sortzeko, bai ezagutza hori gizarteari transmititzeko.

Lortutako nazioartekotze maila bereziki garrantzitsua da gurea bezalako zentro batean, finantzaketa lehiakorra duten nazioarteko 20 proiektu baino gehiagorekin, gure tamainarako benetan bikaina dena.

2022-2025 Plan Estrategikoa aipatu berri duzu. Zein mugarri nabarmenduko zenituzke aldi honetan lortutakoaz?

Plan Estrategiko honi dagokionez, hitzik garrantzitsuena sendotzea da. BCMaterials erreferentziazko zentro gisa ezarri da Estatuan eta nazioartean. Zentro ezaguna eta antzemangarria da. Bere bikaintasun zientifikoagatik ezaguna da. Horregatik, talentua, proiektuak, enpresak eta gurekin lan egin nahi duten beste ikerketa zentro batzuk erakartzen ditu. Eta antzemangarria da, oso ondo definitutako ikerketa-lerroak dituelako. 

BCMaterialek material berriekin egiten die ekarpena gertatzen ari diren hiru iraultzei: iraultza bioteknologikoa, materialen eta prozesuen iraunkortasunarekin zerikusia duena, eta digitala. Iraultza horiek guztiek materialak eta prozesuak behar dituzte, eta BCMaterialek guztiei laguntzen diete proposamen material berriekin, sintesitik prozesura, karakterizaziora, bistan denez, baina baita gailuen garapenean ere, kontzeptu-frogak material horien baliozkotasuna frogatzeko.

2024an martxan jarri ziren BCMaterials-en (Giance, Unicorn eta Piezo 2D) parte hartzen duten Europako hiru proiektu berriak. Zeintzuk dira haien planteamenduak eta zer espero duzu proiektu hauetatik?

Giance proiektua RIA (Research & Innovation Action) proiektu bat da. Grafenoan oinarritzen da, edo zehazkiago, grafenoarekin erlazionatutako materialetan. Aspaldi sortutako ezagutza zientifiko hori industriara pasatzea da asmoa. Helburua 11 erakusle egitea da, industria aeronautiko eta aeroespazialarako, ur garbiketarako, hidrogenoa biltegiratzearako... Sentsoreak eta eragingailuak ezartzea da askotariko industria horietan guztietan. Hau da, 2D materialak modu iraunkorrean sortzea, beti ere ingurumen-inpaktuak kontuan hartuta eta material horiek kontzeptu-froga eskalagarrietan ezarriz.

Unicorn proiektuak, Pathfinder kategorian, material distiratsuen belaunaldi berri bat sortzea du helburu. Helburua da bereziki garrantzitsuak diren erradiazio-sentsoreak egitea, ez bakarrik mediku, militar eta armagintzan, baita astrofisikarako ere. Prozesu jakin bati lotutako erradiazio mota desberdinak detektatzeko gai diren sentsoreak dira.

Azkenik, Piezo 2D, Marie Curie Staff Exchange proiektua, oinarrizko zientzian oinarritzen da. 2D materialen garrantziari buruzkoa da. Bi dimentsioko azalera nahiko handia duten materialak dira, hirugarren dimentsioan nanomaterialak direnak. Propietate teknologiko handiak eskaintzen dituzte. Kasu honetan, “Piezo” izenak aipatzen du lan egingo ditugun materialak piezoelektrikoak direla (inpaktu mekanikoa -indarra edo deformazioa izan- seinale elektriko bihurtzen duten materialak eta alderantziz). Oso material erabilgarriak dira digitalizaziorako edo 'energy harvesting'-erako sentsoreak eta eragingailuak egiteko, adibidez.

BCMaterials oso aktiboa da Europako doktorego sareko programetan. Zer esango diguzu dagoeneko martxan daudenei eta datozenei buruz?

Bat martxan dugu eta beste bat bidean. Lehenengoa, ECLectic doktorego sareak, sepsia edo bakterioen gaixotasunak borrokatuko du. ‘Point-of-care’ sentsoreen belaunaldi berri bat garatuko da. Beste era batera esanda, sentsoreak ezartzeko errazak eta erabiltzeko azkarrak, gaixotasun horiek ospitaleetan ez ezik etxean ere detektatzeko eta kontrolatzeko. Horretarako, beharrezkoa da pertsonak prestatzea, bai elektronika inprimatuaren bidez ezarriko diren partikulen sintesian, detekzio-azpisistema jakin batzuetan edo baita sistema mikrofluidikoetan ere, detekzio-sistema azkar eta eramangarriak egin ahal izateko.

Marie Curie doktorego sare hauen beste proiektua TracktheTwin izena du. Hau material konputazionalen zientziaren bidez "biki digitalak" sortzean oinarritzen da. “Biki” hauek tresna teorikoak dira, erabilera-baldintza jakin batzuetan materialek nola jokatuko luketen ebaluatzeko aukera ematen digutenak. Kasu honetan, puntu kuantiko deritzonekin lotutako simulazioak dira, oso garrantzitsuak optoelektronika, biomedikuntza edota energiaren eraldaketa eta sorkuntza bezalako arloetan. Badaude arazoak izan ditzaketen materialak, lan orduen, baldintza mekanikoen, zein ingurunetan lan egiten duten, zein ordutan egon behar duten erradiazioen arabera... Hori da simulazio hauekin aztertuko dena.

Jakina, ezagutza hori eta beharrezko plataformak sortzeak pertsona asko prestatzea dakar bai zati esperimentalean bai teorikoan eta taldean lan egiten ikastea oso garrantzitsua den tresna hauek sortzeko.

Talentua erakartzea da edozein ikerketa-zentrok aurre egin beharreko erronketako bat. Zein dira BCMaterialen puntu sendoak alderdi lehiakor honetan?

Horietako bat ingurumena da. Euskal Herriak beti izan du berrikuntza-tradizio bat, industria-tradizio bat eta tradizio horren aldeko apustu argia. Hona etortzen den jendeak ez du bakarrik aurkitzen zentro moderno bat instalazio bikainekin eta giro onarekin. BCMaterialesek eremu berritzaileetan materialak sortzearen aldeko apustua egiteaz gain, ikerketa-, teknologia- eta akademia-zentroz betetako ingurunean dago. Horregatik, lankidetzarako, berrikuntzarako eta transferentzia teknologikorako ingurune oso harkor batean gaude, enpresak ere oso adi daudelako garapen teknologikoei eta horiek ezartzeko irrikaz daudelako.

Eta gero, Eusko Jaurlaritzaren babes politikoa ere oso garrantzitsua da, epe ertain eta luzerako plan fidagarriekin. Eta, hortik, talentua erakartzeko funtsezko tresna hori nabarmentzen dugu, zeinari mesede handia egiten diogun, Ikerbasque programa, alegia. Ikerbasque tresna bat da hainbat karrera mailatan zientzialari bikainak erakartzeko eta behin betiko karrera Euskadi bezalako inguru eta inguru bereziki lehiakorrean garatzeko baldintzak eskaintzeko.

Etorkizunari begira, zeintzuk izango dira BCMaterialen ildo estrategiko nagusiak?

Jakina, bikaintasunaren zentro izaten jarraitu behar dugu. Bikaintasun hori hobetzen ahal bada eta baita gure internazionalizazioa ere, hobe. Baina batez ere material berrien joerak landu behar ditugu. Bistan da iraunkortasuna funtsezko esparrua izango dela materialak eta teknologia berriak gizartearen eguneroko bizitzan sartzeko.

Joera bereziki garrantzitsuak daude. Adibidez, adimen artifiziala ezartzea materialak garatzeko. Gaur egun material asko egiten ditugu. Ordenagailuz diseinatzen ditugu materialak, gero izan ditzaten nahi ditugun ezaugarri funtzionalak. Bereziki garai ederra da materialen zientzian horregatik, behetik gorako materialak diseinatzeko gaitasunagatik, nahi ditugun ezaugarriekin.

Beste alderdi garrantzitsu bat material kuantikoak dira. Aspalditik ezagutzen dugu fenomenoa, hasi gara menperatzen konputazio kuantikotik, datuak biltzeko eta zifratzeko alderdi kuantikoak, sentsore kuantikoak... 2Dko materialak ere ez ditugu bistatik galduko, etorkizuneko teknologietan garrantzi handia izango duten beste material batzuk baitira.

Laburbilduz, etorkizunak eremu zabala eskaintzen digu, eremu irekia, batez ere gurea bezalako zentro batentzat, materialak diseinatzen, sintetizatzen, ezaugarritzen eta materialok kontzeptuz kanpoko gailuetan inplementatzen dituena.